Του ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΣΑΜΑΡΑ*

Υπάρχουν τόσα παιδιά ή έφηβοι όσο και γονείς που απευθύνονται στον ψυχο-θεραπευτικό χώρο όχι μόνο για ψυχοπαθολογικές καταστάσεις αλλά ακόμη και για απλές συμβουλευτικές αγωγές.

Ψυχοπαθολογικές καταστάσεις για το παιδί είναι, για παράδειγμα, οι διαταραχές της ανάπτυξης ή της συμπεριφοράς, η υπερκινητικότητα, η αυτιστική διαταραχή, η νυχτερινή ενούρηση, διάφορες φοβίες που εμφανίζονται στην παιδική ηλικία, οι αγχώδεις διαταραχές, όπως το άγχος του αποχωρισμού. Ακόμη διαταραχές στην πρόσληψη τροφής, διάφορα τικ, επιθετικότητα, διαταραχές λόγου και σεξουαλικής ταυτότητας και πολλά άλλα.

Η προβληματική ή η αποκλίνουσα συμπεριφορά ή ακόμη η ψυχική ασθένεια δεν είναι, όπως συχνά πιστεύουμε, ατομική υπόθεση, αλλά οικογενειακή, Κι αυτό, επειδή τα μέλη μιας οικογένειας είναι αλληλένδετα, άρα αλληλοεπηρεάζονται και αλληλοπροσδιορίζονται. Έτσι είναι άσκοπη η εξέταση της συμπεριφοράς του ενός ανεξάρτητα από τη συμπεριοφορά των άλλων. Με άλλα λόγια η  διαταραγμένη συμπεριφορά ενός μέλους της οικογένειας, στην προκειμένη περίπτωση του παιδιού, εκφράζει τις διαταραγμένες και προβληματικές οικογενειακές σχέσεις. Άλλωστε η οικογένεια είναι φορέας διαμόρφωσης των αξιών του παιδιού, καθώς αυτή μεταβιβάζει τα ήθη, τα έθιμα, τους κοινωνικούς θεσμούς και δημιουργεί τα πρώτα βασικά πρότυπα, βάσει των οποίων το παιδί θα δομήσει τη δική του προσωπικότητα. Οι στάσεις και οι συμπεριφορές των γονιών απέναντι στο παιδί παίζουν καθοριστικό ρόλο στη φυσιολογική του ανάπτυξη.

Αναμφίβολα η οικογένεια είναι πεδίο συγκρούσεων, όπου δύο ή πολλές φορές τρεις γενιές προσπαθούν να συμβιώσουν. Σε κάθε οικογένεια υπάρχουν πολλές εστίες συγκρούσεων. Οι συγκρούσεις του κάθε μέλους της οικογένειας με τον εαυτό του, των παιδιών και των εφήβων με τους γονείς και τους ενήλικες, οι ενδοσυζυγικές συγκρούσεις, όπως ρήξη στη διαπροσωπική σχέση του ζευγαριού. Συγκρούσεις επίσης μπορεί να δημιουργήσει στο παιδί η ψυχοπαθολογία των γονέων, όπως η υπερπροστατευτική ή η απορριπτική συμπεριφορά που μπορεί να εισπράττει το παιδί από τους γονείς του. Όλα αυτά δημιουργούν κλίμα ανασφάλειας και αβεβαιότητας και κλονιζουν την εμπιστοσύνη του παιδιού, το οποίο, για ν’ ανταποκριθεί σ’ αυτές τις «απειλές», οργανώνεται αμυντικά και αρκετά συχνά οδηγείται σε ψυχοπαθολογικές καταστάσεις.

Τι πρέπει να κάνουν οι γονείς.

Το παιδί, για να μεγαλώσει, έχει ανάγκη να εκφραστεί. Το οικογενειακό πλαίσιο πρέπει να μπορεί να του χρησιμεύει σαν χώρος όπου αποκαλύπτει τα σφάλματα του, ώστε να μπορέσει να βρει τα προσωπικά του όρια. Με τα σαφή όρια το παιδί αποκτά την πρώτη έννοια των υποχρεώσεω και των δικαιωμάτων του. Μαθαίνει ότι όλα γίνονται με προσπάθεια. Το παιδί χρειάζεται να αισθανθεί ασφάλεια και σιγουριά με την αγάπη, τη φροντίδα και την ικανοποίηση των βασικών του αναγκών. Επίσης χρειάζεται τη βαθμιαία  ανεξαρτητοποίηση του από τη μητέρα και το περιβάλλον του. Όλα αυτά μέσα σ’ ένα δημοκρατικό χώρο, τον οποίο η οικογένεια οφείλει να καλλιεργήσει, χρησιμοποιώντας το διάλογο, την επικοινωνία και τον αμοιβαίο σεβασμό.

Μέσω του διαλόγου και της επικοινωνίας αναπτύσσεται το «εγώ» του παιδιού και αφομοιώνονται τα πρότυπα συμπεριφοράς των γονέων και του περιβάλλοντος. Το παιδί προσαρμόζεται και αναπτύσσει τους αμυντικούς μηχανισμούς του. Έτσι μπορεί να προσεγγίσει τον κόσμο έξω από την οικογένεια με λιγότερο δραματικό και περισσότερο προσωπικό τρόπο.

Πιστεύω πως πρέπει να δοθεί μεγάλη προτεραιότητα στη συναισθηματική ωρίμανση της οικογένειας, η οποία δε θα θεωρηθεί στιγματισμένη, εάν συμβουλευτεί κάποιον ειδικό, ώστε τα μέλη της να αυξήσουν τη δημιουργικότητα τους, να βελτιώσουν την επικοινωνία τους ή να ξεπεράσουν τις αναπόφευκτες κρίσεις της οικογενειακής ζωής. Πρέπει να κατανοηθεί ότι δεν είμαστε παρά μόνο ανθρώπινα πλάσματα, τα οποία μοιάζουμε πολύ μεταξύ μας, κι ότι, εάν δεν είμαστε μέρος της λύσης του προβλήματος, τότε είμαστε το ίδιο το πρόβλημα.

---

*Κλινικού Ψυχολόγου, Ψυχοπαθολόγου, Οικογενειακός –συζυγικός ψυχοθεραπευτής,  μέλος  της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας για την ψυχική υγεία (CWFMH), της διεθνούς ένωσης οικογενειακής θεραπείας (IFTA) και του διεθνούς συλλόγου ψυχοπαθολογίας και κλινικής ψυχολογίας (IAPC).